THO PUAI LE KHRIHFA NUN

(Lai Uk Thang)

A Hmun: Union Theological Seminary                                          Date: October 25, 2015

                                                                                                                                                                                                     Biahmaithi:

                A hmasa bik ah nihin “Thopuai” ah a rak chuak kho mi PCCF President siseh, Secretary, riantuan tu dihlak le, hawikom dawt unau nan dihlak upatnak nganpi he, “HAPPY THO PUAI” tiah nan kut kan tlaih hna. Tlingtlak lo bu in, hi bantuk can tha sunglawi ka hmuh tikah ka lunglomhnak hi ka chim kho lo. Programme suai tu PCCF kan upa le hna nan cungah ka lawm i, a hleice hi bantuk ni le can sunglawi a kan serpiak tu kan biak Pathian cungah ka lunglomhnak vun langhter ka duh. Salai Bawi Uk Thang nih October 13, 2009 lio ah “Lai Forum” mail group ah, “Tho le Zu” ti mi tlangtlang in ca a rak thlah bal i, a rak tial mi cu, “Nunphung timi hi civilization pakhat adirhkamhtu bik asi tawn i Civilization he ai kalhmi phung cu culture nunphung chung ah ai tel kho ding a si lo” tiah arak ti. Pu Lian Uk nih CACC INFO ah Lai Nunphung kong he aa pehtlaih mi” ti tlangtar in article pakhat a rak tial bal ve i cu ahcun, “Thlaithartho ti mi hi, Laimi nunphung (tradition) asi lo, Laimi nunphung (Tradition)  cu ‘Tho’ ti long asi,” tiah a rak ti. Zeiti asi zongah ka langhter duh mi cu, laimi hi nunphung he a um ve i, cu kan nunphung cu a  upatmi le a tlaihchanh mi miphun kan si ti hi langhter ka duh.

 A Min le A Sullam:

            Peng le tlang in khua a sa cio mi kan Laimi phun nih puai suanglawi bik pakhat ah kan i ngeih mi cu Hakha, Thantlang nih “Tho”, Tedim nih “Khuado”, Falam nih “Fangerh puai”, Matu kan unau hna nih “Minkut”,  Khualsim kan unau hna nihcun “Tangreh” tiah mah le pengtlang hoih in a min rak ngeih cio i rak hman cio mi puai sunglawi pakhat, Laimi kan sining (identity) a langhter tu puai sunglawi pakhat a si i kan tuah hnawh chanh hi a  tlangpi in kan i khat cio hna.

                “Tho” ti mi hi sullam tampi in langhter asi nain a tlangpi in pahnih in vun langhter ka duh. Cu cu: 

               Pakhatnak ah “Tho” ti mi cu cheukhat nih (mithi an tho ) timi zumhnak in a ra mi a si caah, Lawki Biaknak he aa pehtlai tiin an ruah. Lawki Biaknak ah thawhthannak ti hi a um lo. Mithi cu an thih hnu ah mithi khua ah an kal tihi zumhning cu a si. Cu caah mithi khua i a ummi minung thlarau  kha Khuavang sin in mithi khua ah an chawnh biak hna i cucu thi tlawng tiah an ti.( Pu Lian Cin). Laimi Hakha lei phung ahhin, Mithi an thih hnu mithi khua an thlarau a kal hlan hi minungkhua ah an um chung cu “Mithih an ngai ti mi mithi ngeih”  ti mi a um. Cu mithi an ngeih chung cu kan nu le hi an hmai zong langh ter in, Muslim nupawl bantuk khin puan lu an i khuh zung zal.  Cu puan lu khuh in mithi an ngeih kum khat chung Tho camtuak a phanh hlan chung , zinglei deihlan lokal hlan le zan lei tlun hnu mui deuh tik, nifate mithi ngai in lang lo in puan an i khuh i, an ttap ta leng mang. Tah ti zong ah khin mithi an ngeih ning khi tahhla lawh in an chim khi asi. Cu mithi zuun ngaih can ahcun a thi mi pawl caah ti in rawl an rak timh i inleng ah an rak tuahpiak hna i tho nih a rak tlanh tikah mithi thlarau nih a ei ti mi zumhnak a rak um caah rawl hmunkhat ah a thi mi hna in ah chuan i sathah in puai cu rak tuah asi tawn. Cu cu mithi rawl hun awk cinthlak mi rawlttuan a zat lai can ah hin mithi rawl hunh awk tling in kan ngei cang lai ti tik ah nikum Tho in a kumkhat a tlin nak rawlttuancan a phak tik ah Tho cu kumfatin te a mah khuacan te ah Laithla in an rel i, an tuah.

                 A pahnihnak ah “Tho” ti mi cu kum a tho than, kum a vui than, kan tho than, kan itung than tiin a ra mi tu a si. Cu caah Tho puai cu Kumtharpuai ( New year Festival ) ti zong in cheukhat nih an auh. Tho puai an tuah lio thla cu Tho thla tiah auh a si i  September thla cheu hrawng in October thla 15 tiang hrawng khi Tho thla tiah auh a si.” (Pu Lian Cin) Tho thla hlan ah Hniang thla ti a um August thlacheu in September thlacheu chung khi a si. Hniangthla timi cu a hniang   bik, hngakchia bik, a dongh nak khi a sawh i kum donghnak, kumdihnak ti khi a si. Cu bantuk caan ah hin tirawl hi a chambau cang, tirawl thar a chuahhlan a si i ka ti le ka rawl a dih, ka ei awk a dih, a cham, athar, rawlthar ka vun banh, ka phandeuh rih lo ti khi a si. “Tho” ahcun Buhthar, Sathar, tirawlthar, an vun hmuh tik ah, an ilawm hna i Puai phunphun cu tuah a si. Cheukhat nih, unau chungkhat he siseh, Innpa chakthlang he siseh, Hawikawm dawhria he siseh, Lohrawm Dawhria he siseh, vawk hna an rak vulh chung i, Tho vawk an ti i, Tho puai caan ah an thah, an ihrawm, an ithen, an ei ti. Inn bing in cheukhat nih, Ar khong khi a kum in, an erh, Zabui an erh, Chang an iring, Zupu zong an  i ring, Zusa, vasa tiang, in an khawmh. Cu caah Hniang le Tho timi cu kumrelnak, kumdonghnak le kumtharnak khi a chim duhmi a si.

A Thawhked Ning (Origin)

                Pu Lian Uk nih a tial ning ahcun, “Independence hnu ah Lairam uk nak i Vuanci a tuan mi hi Pu Vum Thu Maung hi Chin Affairs Minister cu asi, Pu ManTung Nung hi Parliamentary Secretary an rak si. An pa hnih hin Laiphung in a um mi ve ve an si caah Lai nunphung cu sung lawi ngai in aruat mi an si caah Tho puai cu October thla ah cun siseh Laimi min te in holiday an rak tuah. Zei ruangahdah October thla ah tho puai hi an tuah ti ahcun sianginn khar (Kharte) lio caan he i tonh in tuah siseh tiah bia an rak chah ti ahcun, chungkhar tling, hawikom rual, khua tlangmi tling khitkhet tein puai ah lawmh can hman ti hi saduthah bik cu asi.

Tho Puai in Khrihfa nih Cawn Awk Nun

1.Zuun Ngaih Nun(Dawtnak Langhter)

                Tho cu mithi hna zuun ngaih can asi ti kha a cunglei ah kan rak langhter cang bantuk in, Laimi nun ah nun dawh, cawn tlak ah ka ruah mi cu “Zuunngaih Nun” hi asi. Kan khua ahkhin chungkhar an thih kumkhat a tlin tik poah ah Chungkhar, sahlawh rualchan sawm hna in thlan hmun ah va veh i chunhlan thlan hmun ah vatah in can hman hi a tu tiang kan ngeih. Cu nih a langhter mi cu zeitluk in dah pakhat le pakhat kan i tlaihchanh i kan i dawt ti kha a langhter. Mithi thlan hmun i kan va tah mi khi ka chim duh mi si lo in thihtak mi chungkhar hna an in tuarnak hrawm ve dingah can pek kan sian mi le kan si khawh tawk cio eidin ti bantuk in bawmhchanh ve mi hna tu khi langhter ka duh. A thi cang mi dawt khi santlaihnak a um lo, a nungmi si that lio le si chiat lio can i kan i hramh ding le hlam ding mi tu hi chim ka duh mi asi. Christmas can theng ahhin, Chungkhar hi kan i hlam khun, Christmas laksawng pek zong a tam i, pakhat le pakhat dawtnak rawl hrawmti can zong khi a tam khun. Christmas puai cu Khrihfa kan sining(Identity) a langhter asi bantuk in “Tho Puai” hi laimi nih pakhat le pakhat kan i hlam bik can le kan i ngaih bik can asi awk asi ve tiah ka ruah. Paul nih Filipians Khrihfa buu hna sinah hi tin cakuat a tial, “Nan kong ka ruah fate, nan dihlak ruangah ka Pathian cu ka lawmh zungzal; cun nan ca i thla ka cam fate lunglawmhnak in ka cam, zeicahtiah a hramthawk tein nihin ni tiang, hi Thawngṭha rian ka ṭuannak ah hin nan ka bawmh zungzal. Ka hnakkar ah nan i tenh zungzal ko. Hi bantukin nan cungah lungthin ka ngeih hi ka ngeih hrim awk a si ko, zeicahtiah nan ka dawt tuk hringhran i thong i ka tlak ah siseh, leng i ka luat ah siseh, Thawngṭha kha ahmaan i biatak a si tiin ka chimnak rian ah khan nan ka bawmh zungzal. Khrih Jesuh lungthin chungin a chuakmi ngaihnak in kan ngai hna, hi ti ka ti tikah hin ka lih a si lo ti cu Pathian nih a hngalh (Phil 1:3-8)

2.Thianhlim Nun

                Tho can hi, a thurhnawm mi lungdonh, thlan, le khuachung lam hna thianhhlim can asi. A thlan le a lungdonh hna va thianhlimnak nun khi Khrihfa kan nun ah “Tho” puai in cawntlak mi asi. A thlan le a lungdonh va thianh theng khi si lo in, thianhlim nun ti khi cawn awk tlak asi. Pum i thianh hlimh hi pumsa ngandamnak asi bantuk in chunglei thianhlim hi kan thlarau nun damnak a langhter tu pakhat asi ve. 1 Cor 3:16, “Pathian biakinn nan si kha nan hngalh i Pathian Thlarau nan chung i a um zong kha nan hngalh.” 1 Cor 6:19, “Nan pum cu Thiang Thlarau biakinn a si kha nan hngal lo maw?” 1 Pet 1: 15, “Nannih an kotu hna Pathian cu a thian bantukin nannih zong thiang ve u.”

3. Lungrualnak

                Tho puai tuah tikah chungkhar in kan thawk. Tho zingka poah ahcun chungkhat hmunkhat te ah rawl ei dum ti asi i cu hnu hna khuami dihlak hmunkhat teah pumh tonnak in can hman asi tawn. Cu nih a langhter mi cu mi cu Chungkhar khat kan sinak le khuakhat mi kan sinak a langhter. Laimi nih “Tho Puai” kan tuahnak nih hin miphun pakhat kan sinak a langhter. Psalm 133:1-3, “Unau rual rem tein khuasak ti cu thluahchuan hmuhnak asi”. Nang Tedim, kei Hakha, nang Matu, kei Falam…ti bantuk lungput hi “Tho puai” kan tuahnak nih kan thlau piak hram seh. Efe 4:15, “kannih cu dawtnak lungthin in biatak kha kan chim deuh awk a si i kan lu a simi Khrih leiah khan a lam kip in kan ṭhan awk a si.” John 17 chung kan rel tikah Jesuh nih a zultu hna pumkhat an si khawhnak hnga caah thla a camnak a lang. Serampore B.D ka thesis ah church unity kong ka tial i ahcun ka tial mi cu, “Unity is our strength and security” asi tiah ka rak tial. Lungrual tein nunnak hi kan thazang le kan himnak hriamnak pakhat si hram seh.

4. Thangthat Nun

                Tho puai cu, kumthar kan phannak can, fater, le thlaithar biakinn ah hmunkhat kan chuahpi i kan co mi thiltha hna ruangah Pathian sinah lawmh bia kan chim can khi asi. Lai mi hi ka mifim hna nih an chim tawn, sifah a thiam i rum a thiam lo mi kan si an ti theu. Tho puai nih hin kan nun ah Pathian thluachuah a kan relter i Pathian sinah lunglomh raithawinak a pe kho pengtu nun kan cawnpiak hram ko seh. Solomon siangpahrang nihcun, “Zeicahtiah tam tuk ka ngeih ahcun kan hlawt sual lai i, ‘ Bawipa cu aho hen dah a si?’ ka ti sual lai; ka si a fah ahcun ka fir sual lai i ka Pathian min cu ka thurhhnawmh sual lai” (Prov 30:9). Psalm 50:14, “Pathian sinah lawmhnak chim cu nan raithawinak si seh.” 

Biadonghnak

            Tho puai hi kan tuahmi le kan sunsak mi hi Laimi kan sining(Identity) a langhter tu asi. Kan nunphung aa dawhnak langhter pakhat asi ve. Pu Lian Cin nih a chim mi cu, “Education timi cawnnak kong a si loh. Dr. Degree kong a si lo. Computer kong a si lo, Khamhnak kong a si lo, NUNPHUNG timi cu…Miphun kan idannak kong tu a si.” Ka lung a tling ngai ngai ve. Nunphung fiangfai tein a dirhkam thiam mi miphun cu a thangcho mi mi phun an si ko lai. Cu ti ka ti tikah Nunphung hi Khrihfa kan caah a tha dih maw ti mi biahal nak a chuak kho. An tha dih lo nain nunphung khip hi a tha lo mi (Evil) ah kan ruah ding asi lo. Tho puai nih dawtnak nun karh ter chin seh, thianhlim nun ah kan thanpi sehlaw, lungrual tein kan lu si mi Khrih lei ah kan than khawhnak hnga kan nun kan cawnpiak hram seh. Ka hmuh kan ton, kan co mi thluachuah vialte ruangah Pathian sinah a nungmi thangthat raithawinak pek thiam nun kan cawnpiak hram ko sih ti saduthahnak nganpi he ka bia ka donghter. Ka Lawm!!!

Chirchan mi:

1.Pu Lian Uk, “Lai Nunphung Kong he Pehtlaih In”, cacc.info

2.Pu Lian Cin, “ICBC Tho Puai” ah a chim mi

3. Salai Bawi Uk Thang, “Tho le Zu” laiforum yahoo group ah October 13, 2009 ah thlah mi.