Monday, January 23, 2012

2011 Retreat Paper by Dr. Dennis Shu Maung

Philippine Chin Christian Fellowship
M.Garden
Beach and Resort Hotel
Nasugbu, Batangas, Philippines
December 30, 20
11-January 1, 2012



Biadomhnak: Philippine Chin Christian Fellowship thazaangthar tlaknak (Retreat) ah hin NUN CHIMHNAK (Civics) kong nan ka chimter caah ka lawm ngaingai.

Civics timi cu:

Civics timi cu kawlholh in Pyithu nitti tiah an timi khi a si I chin holh in cun mipi nun chimhnak a silole mipi fimchimhnak tiah kan leh khawh tiah ka ruah. Zeitintiah Pyithu timi cu mipi a si I Nitti timi cu Pali holh in a rami a si I fimchimhnak, lam hmuhsaknak tahnak (maxim, directive, advice) ti khi a si. Hi fimchimhnak hi Chinmi dihlak nih kan hngalh le kan nunpi khawh a hau cang. Nun chimh tim
i hi a thuk ngaingaimi a si I minung kan nunnak chung I hmuhtonding thil vialte le mah nih hoi tuah ding thil vialte a tel dih fawn. Civics hi cu kan nunnak kha mi kip hrawm khawhding le hawi dang zong nih nun an kan hrawm ve ding tiang khi a telmi a si. Civics ahhin ramkhel nun, zatlang nun le zumhnak nunning tiang in a tel caah nawlbia phunglam le mumai in nunzia tiang a huap chih dihmi a si. Pumpak in a thok I chungkhar in veeng in zatlang ramkulh nunnak tiang a tel dihmi a si.


Dalkhatnak: Pumpak nun chimhnak Pumpak nunnak ahhin pumsa, thinlung le thlarau nunnak hna aa kawpchih dih. Cucaah hi phunthum komhmi hna hi a khin (balance) a
ngiit a hau. Pumpak nunnak kan zoh tikah mah le mah I hngalh I ipehtlaihnak (Intrapersonal) a um bantuk in pumpak nih a hoi pehtlaih hngami hawidang hna he pawlkomhnak (Interpersonal) zong a tel chih. Cucaah mah le mah I hngalh I mah le mah Ipehtlaihnak kha a tthat a hau. Cu tthatnak ding caah zulhding cu bawn Bawipa Zisu Khrih nih a kan cawnpiakmi “midang nih ka cungah rak tuah hna she ti nan duh bantuk te khan midang sin ah va tuah u” timi kha le Tolstoy nih bia phunli a kan halmi kha an si. Tolstoy nih a halmi bia hna cu:
1. Zei caan h
i dah a biapi bikcem caan a si?
2. Mi zei hi dah a biapi bikcem mi a si?
3. Zei thil tuah ding kha dah a biapi bikcemmi a si?
4. Minung hi zei in dah kan nun?

Mah le mah ihmuh thiam in nunning (Intrapersonal Relationship)
Nunning hmuitinh: Zohco, Merhziam le Himbawm tein umtthut khawh ding
1. A dawh le a ttha lei lawngte hmuihlinh in nunding
2. Lungthin thlarau nun sersiamnak
3. Biachim holhrel serseamnak

4. Umtu hoiher sersiamnak
5. Muihmel le mithmaiput sersiamnak
6. Fenh-eih, thianhhlimh le tlorhtlamhnak
7. Nunhrawm cawmhlawmnak. Nunhrawm cawmhlawmna
k timi hi nun a kan hrawmmi kan pawngkam thilri, khuacaan le thilnung vialte he ipehtleih thiamnak le zohkhenh thiamnak ttuan va lak ding khi asi.

Dalhnihnak: Hawidang he nun hrawmning (Interpersonal Relationship)
Hawidang kan timi hna hi zeibantuk dah an si? Nangmah pumpak asilo mi paohpaoh kha an si. Cu hna cu:
1. Na chungkhar chuntel hna
2. Na hawikom hna

3. Na cunglei upa sayate hna
4. Na kuttang ummi na rianttuanpi hawi hna
5. Khualtlung mileeng hna
6. Uktu baw hna le
7. Na nunttipi mi hna (zatlang bu) an si.

A cunglei mi hna he nan Ipehtleihnak ah khan p
akhat le pakhat itheihthiam ding le ingaihthiam ding hna thil a tampi an um.

Dalthumnak: Civics hi khuazei in dah a chuah?
Civics timi hi a ho nih dah a rak thok tinak in aho caah dah khuazei in dah a thok ti kha a biapi deuh in ka ruah caah a tuanbia ka chim ti lai lo I a rak herh caah a rak chuakmi a sinak tu kha ka chim lai. Civics cu minung pumpak nih kan herhmi nunzia kha nunpi dingin cawnpiak le hmuhsaknak fimnak kha a si. Pumpak nunnak kha chungkhar, sianginn, biaknak, ramkhel uknak le zatlang nunnak ah aa tel pengmi a si caah pumpak nunzia tthat ding kha a biapi in cawmpiak a si. Pumpak nunzia tthat ding ah civics hi hngalh le nunpi a hau. Civics nunpi khawh ding caah
1. Toidornak ngeih a hau
2. Minung kha minung in hmuh le pomthiam a hau
3. Mah le midang lakkar ah rii khiah thiam a hau
4. Dawtnak le pekchanhnak ngeih a hau
5. Lungsau le ngaihthiam a hau
6. Iralrin lengmang a hau

7. Lung neem, dang neem le duhnunnak in chawttha lak thiam a hau

Dallinak: Civics nih zei tthathnemnak dah a chuahpi?
1. Duhtlai nanzia ttha le nunzia dawh a chuahpi
2. Midang he tluangtlam tein nuntti khawh a si
3. Lunglawmhnak le daihnak a si (hnangamnak)
4. Midang nih tleihchanmi a kan siter khawh
5. Dawtnak le lung hmuhnak a si
6. Biatak le biadawh nunpi khawh a si
7. Pakhat le pakhat izumhnak (trust) a si
8. Zahuap in tthanchonak a si

Biahalnak:

1. Chin miphun nih civics ah kan tthawnnak pathum
2. Chin miphun nih civics ah kan dernak pathum
3. Chin miphun nih civics le hoih in dothlen kan herhmi pathum
4. Civics ah remhding kan ngeihmi hna le remhnak hna



Zapi aiawh in biahal tu le Comment tuahtu Sayamah Siangzing

Bia lungduh: Dawtmi fale nau hna hmailei caan ah caakhatkhat, hmunkhat tal ah tontthannak caan um te ko she. Nan rian cio kha fel tein ttuanchuah khawh I zuam ko u. pathian nih thluachuah vanluh in pe ko hna seh. Kai lawm.

&&&&& &&&&&&&&&&&&&& &&&&&&&&&&&&&&&&&

Friday, January 20, 2012

2011 PCCF Retreat


2011 PCCF Retreat Nasugbu,Beach

Philippines Chin Christian Fellowship hna cu 2011 PCCF upa hruai nak le zapi thazang tel in Philippine ram a nuam ve bakmi hmun ah a tel ve mi, M Garden Villa Resort,Nasugbu, Batangas ah sunglawi le nuam taktak in kan hmang hna. Philippine kan um chungah harnak phunphun tong ko hna hmenh usih law Christmas le kumthar karceh te ah Retreat kan tuah mi nih thazangthar tampi a kan pek i kan philhkhawh lo dingmi kan nunnak tuanbia a ttial nak a si ve hrim ko. A fa le hna dawttu kan biak Pathain lamhruai nak thawng lawngte a si ko ti kha kan nunak nih a chim zungzal ko lai.

Cun mah ka hmun ah hin 2012 i PCCF a kan hruaitu ding/rian khimhmi hna zong thimnak kan tuah chih i, Lunglawm tein thimmi hna zongnih tlawm an ngai i zapi zong kan i lawmnak a sangchin. Bawipa nih an riantuannak ah umpi hna in a kutcak he lam hruai ko hna seh ti kha PCCF chungte zapi te i kan thlaza cam nak a si.
2012 chung i a hleikhun in rian khinh mi hna pawl cu a tanglei ban tuk in an min le an hmanthlak kan van cuanter tthan hna.

Office Bearer

01. Pastor Uk Ceu President

0 2. Mr. Van Thang Vice President

0 3. Pastor Bei Rohna Secretary

0 4. Ms. Ruby Sui Tin Cawi Joint Secretary

0 5. Pastor Siang Zi Treasurer

0 6. Rev. L. Ni Hone Assit- Treasurer

Moderator

0 1. Pastor Cung Bik


Auditors

01. Rev. Khai Za Nawl Chief auditor

02. Ms. Hnin Way Oo Assist- auditor


Advisors

01. Dr. Dennis Shu Maung

02. Saya David That Mang

03. Pastor Khar Ling

04. Pastor Ngai Men

05. Pastor Lai Uk Thang

06. Pastor Elly Mang Van Zing





Pumhnak kan ngeih lio.

PCCF ah a nuam ngai mi pawl an si ko hi.


PCCF lente celhnak pawl hman tlak kan vantar langthan.




Rili kam ah a Group in lente kan i celh lio a si. tangcungah a um mi thli peh in sau bik kan i zuam lio.





Volleyball kan beng lio pawl a si. A nuam taktak ko hi mu.


Thursday, January 19, 2012

2010 Retreat paper by Rev.Dr. Dennis Maung

ATU CHAN LAIMI KAN I THLEN NING:

DO THLEN KAN HERH

By

Rev. Dr. Dennis Shu Maung

Philippine Chin Christian Fellowship Retreat

Vista Delas Islas Resort Hotel

(100 Islands), Philippines

December 29, 2010-January 1, 2011

(Krismas le Kumthar thluachuah vialte cu nan cungah um ko she)

Biadomhnak

Vawleicung chan aa thlen lengmang bangin Laimi kan nunning zong hi ai thleng lengmang ve cang. Laimi kan I thlenning hi a fiang deuhin hngalh dingah hlanlio Laimi kan nunning zong telh chih a herh ko. Cucaah, Laimi kan I thlenning hi keimah ka theih tawkin ka van langhter ve lai.

Hlanlio Laimi

Hi zawn ahhin Laimi kan thawhkehnak te hna nakin kan khuasakning te hna le Laimi nunzia kha ka hleer deuh lai. Laimi cu mah chung a ttanh tuk mi (family, relatives clan oriented) kan rak si caah phun (clan) timi hi tampi kan rak ngeihnak asi. Cubantuk chungkhat rualchan le hawikom khuakhat laikhat ttanhnak nih thilttha tampi a chuahpi ban tuk in thil dawhlo tete zong a rak chuahpi mi a um len ve.

Lai Ral le Lai Bawi (Bawiphn le Chiaphun)

Hlan liopi ahhin Laimi hi kanmah le kan umnak hoih cio in hmuncuh le phuncuh kan rak hngalh caah khuakhat le khuakhat ral an rak I tu hna. Ral a sungmi khua poh kha ral a teimi khua sal ah an taang tawn. Ral a teimi khua a uktu pa nih khan a sungmi khua hna sinah khan longa (harvest tax) a rak kholh tawn. Ral a teimi le chungkhat rual ttha unau angeimi le rawl ngei sakap mi hna nih khua kha an humhak I an rak uk hna. Kha bantuk in a rum le a ngeimi hna nih khan puai an tuah I khakha “a bawi” “khuang a cawi” “bawipi, bawite a bawi” timi le “chia” timi a hung chuak ve. Bawiphun uktu hna nih an hruainak hna thawngin “khuasim”, ti le “sal tleih” ti hna a rak um tawn. Sihmanhsehlaw atu ahcun kha bantuk kha a um ti lo I fimnak a ngeimi lawng kha hruaitu an hung si ve cang.

Laimi Nunzia; Hlanlio ahcun Laimi cu zu le sa he a ciahmi kan rak si ko nain zu le sa kha kan rak I teiter ballo. Puai tuah le laamserh tik zongah bu piin a tuahmi kan rak si. Zu rit ko hmanhah mah le mah a tlaikhip khomi pawl kan rak si. Cu nihcun Laimi hi nunzia a chia mi pawl cu kan rak silo ti kha a langhter ko. Laimi hi mi ralttha ngaingai le zumhawktlak ngaingai mi kan rak si tiah an ti tawn.. zeitihmanhah biakam a let ballo miphun le cunglei bawi te nih chimhmi poahpoah kha a fel tein a tuah tu, bia a ngaimi kan rak si an ti. Cu caah miraang uknak lio zong ahkhan Laimi cu mirang nih an rak kan zumh khun tiah an chim tawn. Laimi hi kan Bible chung I kan hmuh mi Joseph ban tuk hi kan rak si ko rua hih.

Hlanlio Laimi Dawtnak Langhternak

Cun innpa chakthlang a daw kho ngaingai mi kan rak si fawn. Zu an suat, nga an thlei le sa an kah tik pohah an innpa an chakthlang kha an hleh ve hna. Faangthar buh an ei tik zongah an innpa kha an coih ve tawn hna. An herhpang pohpoh kha pakhat le pakhat an I hlan I an I bawm hna. Ka hngalh ttheu tawnmi cu Laimi nih thil suknak satpia tiangin an rak I hlanh tawnmi kha asi. Satpia cu thil tamdeuhsuk ahcun a dih khomi asi. Kha hmanh kha an innpa an chakthlang an rak hmanter ve tawn hna. Zeitluk nunzia dawh dah an rak ngeih ti cu ruat ve hmanh uh. A ttha tuk nan si cio ko lo maw? Khualtlawng lamkal hna zong kha an rak dawt hna I chuncaw hna an rak ronh tawn hna. Mileng sakai hna zong kha an ngeihmi tete an rak pek tawn hna. Khua khat laikhat ah thihloh hna a um sual tikah an rian ttuan kha ngol zau in ruak humhnak ah an kal dih I an tthutpi hna. Laikhat ah nuhmei ngakttah an um ahcun a si khawh chungin an bawmh hna. Lo te hna zong an va thlawhpiak hna. Thlaizuun a hung um tikah dawhlo ttialo pawl kha an kawh hna I “thlai rak I zuun ve uh” tiah an ti hna I an ngeih kha an hrawm tawn hna. Kha bantuk kha nunzia a ttha mi an rak si.

Hlanlio Lai Tlangval le Lai Nungak: Laimi tlangval nih hin nungak pawl hi pangpar bantukin an rak zoh hna. Nungak cu a tongh hmanh an rak siang hna lo. Nungak I cuh hna a rak um ballo. Khuachung nungak dawh hna cu khuachung tlangval dihlak caah an rak si ko. Hmunkhat ah nungak inn ah leengkhomh hna zong an rak tuah tawn I nungak zong nih a ho poh kha thleidannak um lo tein a rak dawt dih ve ko hna. Tlangval pawl zong nih nungak I cuh lengmang le I velh hnawh I enton hnawh lengmang tibantuk kha a rak um ballo. Cun nungak zong a si ah nutung zong a si ah nu pohpoh hi velh le deen phung asi lo tiah rak pom a si. Nu a vel mi pa pohcu pachia, santlailo ah rak chiah an si tawn. Pasal, tlangval pohpoh cu nungak, nutung hna he I siik phung asi lo ti bantuk a rak si deng ko. Kha bantuk kha nunzia dawh ngaingai a rak si. Laimi nunzia (lungput) ttha hna cu (a tampi chungin a tlawmpal te lawng ka rak langh ter lai)

1. Pathian biak duhnak
2. Dinnak, tthatnak le zumhtlakmi sinak;
3. Dawtnak, zawnruahnak le zaangfahnak;
4. Zuamnak, termaknak le pacan/nucan cuhnak;
5. Nawl ngaihnak, upatnak le toidornak hna hi an si.

Hi hna he ralkah in:

Khatlei kap in kan zoh ahcun nunzia a chia ngaingai mi pawl zong cu an rak um len ve ko. Sal an tlaih tikah a phunphun in an rak hrem hna an vulhpamh hna tite hna zong a rak um len ve ko. Puai tuahnak ah I velh le I cumh te hna zong a rak um len ve ko. Cu bantuk in mifir mi tthalo hna zong an rak um len ve ko. Sihmanhsehlaw tthatnak in chiatnak cu tei ter khawh a si cang. Laimi nunzia chia (lungput chia) hna cu: (a tampi lak ah a tlawmpal te lawng ka rak langhter lai)

1. Mi soi, mi thangchiat le mi deh; (a phi chuak cu I tthennak)
2. Muici thlennak (sining hlohnak); (a phi chuak cu Lileennak)
3. Porh le forh ngaihnak; (a phi chuak cu mi nihsawhnak)
4. Zu ritnak le buaibainak: (a phi chuak cu Liampaalnal)
5. Can hman thiamlonak hna an si. (a phi chuak cu Sifahnak)

Zisu Khrih Thawngttha a hung phan

Thawngttha bia a hung phanh tikah Siangbawi tenih Laimi nuphun hoih in phung an rak ser I an rak kan cawnpiak hna. Nawlbia kha an cawmpiak hna I Laimi laamserhnak le khuangcawinak hna kha an van al. Zu khuan hna le zu din hna kha an vun khamh. Puailaamnak ah khuang le daar tum hna zong an vun thloh hna. Laiphun in tuahser mi vialte kha an ngolter hna. A hmaisa Krihfa pawlcu Laimi kan nunzia dawh kha Khrifa phung chungah an luhpi I Khrihfa nunnak ahkhan a dawhtuk ve. Cucu pakhat le pakhat zawn I ruahnak le I bomhchanhnak hna kha an si. Cheuhra cheukhat pek hna zong kan rak fel tuk. Chungkhar ah Pa nih faar a hlam ahcun fartlep tlephra ah tlepkhat kha biakinn ah a chuahpi. Nu nih thing a hlam ah thingthu thuhra ah thukhat kha biakinn ah a chuahpi. Cu ti cun an thlai zuunmi zong Pathian an pek. Thlai an zuun hmaisa bik le sattil kherhring fa upa bik hna kha Pathian caah an pek. Thluachuah an hmuhmi chungin innpa chakthlang zong kha an tthenh ve hna. Khualtlung salam caah an ti I rawl zong tam deuh in an chuan tawn. Rawl ttaam tihal mi hna caah an ti I rawl an chumh zongah a hlei deuh in an chumh. Cubantuk cun nunzia ttha kha Khrifa phung chung ahcun an hun luhpi. Cuticun Laimi Khrifa cu Pathian a ttihmi le nawlbia a ngaimi le nawl a ul mi kan rak si.

Cu pinah kan nunning hna zong a hun I thleng I kan inn sakning te hna le rawlchumh rawl eining te hna zong a hun I thleng. Thenhhlimhnak lei le khuasak umtunak lei zongah kan I thleng deuh. Kan thilpuan hruk le aih te hna zong a hung ttha deuh fawn. Kan lam le kan sul hna zong hlan bantuk in ttum sawhsawh zumhlh kha si ti loin a kau deuh le a ngan deuh in hun ser a si ve cang. Zawtfah sual tik zongah I tholpnak ah a hung ttha deuh cang. Sihmanhsehlaw, tthatnak lei kan hngalh, kan tuah I tthat deuhnak kan panh kan ti sinah chiatnak lei zongin kan tthangcho ve. Cucaah lungfim kan herh. Lungfim tein Do thlen kan herh cang.

Fimthiamnak le Do thlennak: Mirang uknak a hung um sinah fim cawnnak sianginn hna anhung chuak I Laimi nih fim kan hun cawn. Kan hung fim thiam hna I kan Lairam ca le kan Laimiphun caah chan he a tlaak in thil tuah khawh kan van I zuam hna. Nunphung chia le nunzia chia hna kha thlen khawh I zuam a rak si. Khrihfa phung le fimthiamnak a hun I kawp tikah kan nunning zong kha thlen a hung si ve. Khakha a ttha ngaingai mi a rak si ko. Uknak zong kha miring uknak bangin uk a rak si ve I a ningcang ngai ko. Laimi nih kanmah le kan palai (aiawhtu) hna kan hun ngeih ve hna. Fim cawnnak hna zong kha khua ngan deuhdeuh ahcun ahung um ve. Laimi nih laica le Laiphunglam hna kan rak cawn ve. Mirang ca zong biatak in rak cawn le rak hman a si an rak ti kha. Vanchiat kan ti lai maw vantthat kan ti lai dek, kawl miphun nih uknak kha an van tlaih I Lairam le Laimi cu kawlmiphun kut tangah kan vung tla. Lai ralkap hna zong kha kawl ralkap ah van tlen aa si. Laimi zong kan ram a har ca le kan si a fah caah kan fanau hna cu ralkap ah an tla. Cu tikah kawlmi nunphung le nunzia kha an van I lak, kawl nungak an vun tthit hna I kawlram nelrawn ah inntung an bunh colh tikah an hrinsor hna cu Laiholh an chim thiam ti lo I kawl miphun bantuk an hung si. Cu bantuk in fim cawnnak lei zongah kawlca lawng tein cawnpiak kan hung si chap rih, a hnu bikah kawl ralkap hna zong kan Lairam khuapi deuhdeuh ah an hung um tikahcun Laimi kan nunzia hi a hung rawk chin lengmang cang. Mi hlen le lihchim zong kan thiam ve cang. Kan nungak dawh hna an nunzia zong a hung rawk deuh cang. Khrihfa biaknak zalong lo ngai in a hung si cang. Hihi chiatleikap thlennak kan ti lai cu. Hi bantuk hi remh tthan ding ah rian ngaipi kan ngei hoi.

Khat lei kap in Lairam hi a caar tuk I sui le ngun a chuah lo caah kan fanau hna hi fimnak lawnglawng kan cawn ter hna. Kan fanau hna nih BA, BSc, MA, MSc, PhD hna an hung awng hna I kan Lairam te hi a tthangcho ziahmah ve ko lai tiah kan tha a nuam ko. Uknak a chiat caah le pawcawmnak a har caah fimnak ngei deuhdeuh le thil a tuah kho deuhdeuhmi Laimi tam deuh cu kan fanau hna kha ramdang ah kan kal ter hna I ramdang ah fimnak an cawng, rian an ttuan I inn lei nu le pa le rualchan a zohkhenhtu an hung si. Hi bantuk hin Laimi hi kakip hmunkip ah kan hung um ve cang. Hihi a tu chan Laimi kan I thlennak nganpi pakhat cu a si. Hi bantuk kan hung si lio te ahhin I ralrin tuk kan herh mi cu “miphundang hnar in thli dawp lo ding; si raang I thuh zau in keizong va raang ka si ve” tiah ti lo ding hi an si. Ramdang a um mi kan fanau hna nih computer fimank hmangin pakhat le pakhat I pehtlaihnak le ruahnak I cheuhnak hna an hun ngei. Laiholh le Laica hna zonghi tthancho ter ding kan hun I zuam ve cang. Vawlei miphun hna an nunning hna zohin kan Laimi phun zong tthanchoter dingin ruahnak le timhnak hna kan hung ngei ve cang. Hi can lio te ahhin ramdang a ummi Laimi hna le kawlram I a ummi Laimi kannu kanpa, kan u kan nau hna he fek tein pehtlaihnak kan ngeih a hau fawn. Ramdang a um mi Laimi hna zongnih peng le ram, khua le tlang hoih in ruahnak a bi tukmi ngeihlo ding asi. Laimi mino cheukhat hna cu peng le tlang ttanh in ramdang zongah an buai cuahmah tawn ti zong kan theih tikah ngeihchia ngaingai asi. Ramdang I um khawh timi hi kawlram minung nuai 50 lakah minung singkhat kha ai kan awh khawh tinak le ramdang a umi Laimi pakhat nih Laitlang a ummi Laimi thonghra kha aiawh asi ti kha hngalh I lungfim te le Laimi hawikom hna he lung rual tein umtti khawh I zuam kan herh. Midang nih karkhat an phau lioah karhra kan phau khawh a herh.

Bia donghnak:

Thlennak kan ti tikah a ttha lei thlen le a chia lei thlen ti in a um phung asi caah Laimi kan I thlen ning hi a ttha lei ah kalpi khawh dingin I zuam hna usih. Hi bantuk I kan I thlen lio ahhin kan ram le kan miphun zong hi lamding hmuhsaktu Pathian sinah kalpi khawh kan I zuamchih a hau. Cuticun Laimi a kan komh khotu hi fimnak in siseh ti zong ruat cio hnek usih. Fimnak hi pangpar dawh an si I dawhnak phunphun an ngei. Cucu kan komh hna tikah dawhnak a lang khun. Fimnak sangpi a ngeimi hna zong nih toidornak ngeih I zuam u law midang kha va soi lengmang hna hlah u. fimnak sangpi kan timi hi fimnak rilipi chung I tidor pakhat te lawnglawng a si ti kha hngal ve cang u sih. Hihi atu Laimi kan lungput siseh. Atu chan Laimi kan I thlenning nihhin Lairam le Laimi tthancho nak caah lam onhtu si ko she tiah lung chung saduh thahnak nganpi he ka ruahnak hi ka langhter ve.

Note: Lai timi biafang hi Chin ti le Lai miphun timi hi Chin miphun ti-in ka pompiak u.

63rd Chin National Day Speech

Ps. 19:1 The heavens declare Thy glory...

Prov. 14:34 Righteousness exalted the nation (How great Thou art.)

The Legacies of Chin National Day

By

Rev.Dr. Dennis S. Maung

Introduction:

Honorable President, Mr. Van Ivan, Secretary, and members of the 63rd CND Celebration Committee, Philippines; honorable guests from Union Theological Seminary-Philippine Christian University, being led by its President the Rev. Dr. Ferdinand Ammang Anno; dustinguished guests from our fellow ethnic indigenous people of the Kachin, the Shan and the Karen, distinguished guests from our fellow Chins who are residing in India and Bangladesh, our friends from Vietnam and Philippines, and beloved fellow Chins, brothers and sisters, Good after noon!

I am grateful to the 63rd CND Committee for giving me special privilege to deliver a short speech on this auspicious and elegant day of the whole Chin people. I will not reiterate the genealogy and the territory of the Chins at this moment but I would like to remind you of the legacies of CND. Why the CND and what for, must be strongly emphasized today.

1. Chin National Democracy.

My fellow Chins:

The first legacy of the CND is self determination. The Chin people have the right to make decisions by ourselves. Self determination is the heart, the life and the aspiration of our forefathers. The pioneers of the CND were the members of the Chin Affairs Council (Chin Government), organized right after Aung San-Attlee Treaty in 1947: they were

Pu Vuantu Maung (Kanpelet)...Chin Minister

Capt. Mang Tung Nung (Teddim)...Secretary

Pu Lian Tthum (Hakkha)...Chairman

Pu Hlur Hmung (Falam)...Member

Pu That Hlaing (Paletwua)...Member

Pu Sang Ning (Matupi)...Member

After a thorough discussion over the designation of CND at the first council meeting of the Chin Affairs Council in October 1950, all the members agreed and approved February 20 as Chin National Day because February 20 is significant that it was the day of the Chin Peoples Assembly in Falam carefully determined and willingly accepted to apply Democracy in Chinland. The Chin Peoples General Assembly, attended by 5000 Chins, was conducted from February 19-22 in 1948. On February 20, they enthusiastically accepted ideology and principles of Democracy in which they believed self determination is fully realized. Self determination means self decision making power, freedom, rights and equality. Therefore Pu Lian Tthum, Chairman of the Chin Affairs Council promulgated to observe February 20 as Chin National Day. Faith of our fathers living still. As we observe Chin National Day, let all the Chin people strive forward until democracy is fully realized in Chinland.

2. Chin National Unity

My fellow Chins:

The second legacy of CND is Chin National Unity. Unity is extremely needed in nation building. We have heard that Unity is strength. United we stand and divided we fall. Unfortunately, some narrow-minded people and leaders among the Chins have devisive ideas due to our differences and self interests. However, their devisive ideas may not effect us, we still belong to Chin National. Our different locations cannot devide us. Our different dialects cannot seprate us. All these differences are mighty bonds to strongly and firmly binds all the Chins together. These differences are the beauty of Chinland and Chin nation. Our forefathers gave us precious and valuable legacy of Unity. It was signified by the General Assembly of the Chin people where 5000 participants attended in Falam in 1948 and discussed the Chin's Affairs. They unitedly gathered together and raised the same voice. They loved each other, they encouraged each other and working for the common cause of the Chins other than their own townships and villages. It was so honorable that our leaders unitedly stood for the common good of the whole Chin. It was Falam Spirit indeed. This Spirit would be nurtured and maintained by all the Chins. The CND is the time to affirm our diversed culture, language and ways of life to expose the beauty and unity of our beings. This celebration binds us all the Chins into one. We must keep this CND alive so that the Falam Spirit also be alive in us. With this Spirit, we would be stronger in our struggle for democracy and freedom. This national day reminded us to be united into one Chin national body. National cohesiveness would be strongly pursued. This Chin National Day clearly indicated that we, the Chins are a very distinctive nation of the world. We must be united and strong for our common cause of freedom and dignity. There were times that people in authority attempted to wipe out Chin National Day. They tried to replace it by 1) Chin Flower Festival Day ( It was in 1956 December 4, under Chin Minister Pu Za Hre Lian, and MP Pu Thang Lian, both are from Pasabala party. They won parliament election in 1956 and on the first Chin Parliament Assembly in July, 1956, MP Thang Lian proposed to abolish CND), 2) next attempt was in 1966, imposed by Burma Socialist Program Party to change the CND into Chin Special Division Day because Burman authority was uncomfortable with the term "Chin National"; 3) finally the Burmese authority tried to divert CND into Chin State Day in 1974 right after refrandum. Indeed, CND bears National spirit. It is Chin National Day. The day that our forefathers unanimously designated as "Chin National Day". It is today February 20. In 1958, this day was approved by the Cabibet and the Parliament to be designated as Burma Gazetted Holiday but was not sign by the President to put into law (I don't know why). Therefore, my Chin fellow brothers and sisters, let us recognize and acknowledge this day for National Unity and solidarity. Let us rise up in one accord for national unity and solidarity for freedom.

3. Chin National Identity

My beloved Fellow Chins

The third legacy of the CND is Chin National Identity. The CND has become Chin Identity. It has been celebrated since 1951 in Mindat and on and on up till today. All the Chins in all over the world are celebrating today as our National Day to testify that we are the Chins. Therefore the CND is our Identity.

Furthermore, we all know that all nations in this world have their own symbols, fauna and flora, festivals and celebrations on designated days and times to signify their identities. We, the Chins also do. Our symbol is Hornbill. It signifies loyalty, faithfulness and honesty. The Chins are faithful and honest. We are trustworthy. If you are a Chin, you are trustworthy. If you are a Chin, you are a Christian. Gracefully and gloriously, being a Christian has become Chin identity in Burma. We had the history that the Chin was not know how to tell a lie. The Chin never told a lie and never deceived others. Truth is their necklace. Today, our Chin identity is nobility, purity, integrity and loyalty. Let us keep our identity alive as we celebrate this auspicious CND.

Conclusion:

Beloved fellow Chins, let us keep the CND legacies alive, as of democracy, unity and identity. Democracy, unity and identity are the CND's legacies. Let's keep alive these legacies throughout our lives. May God bless all the Chin people.


2008 Retreat paper by Rev.Dr. Luke Sui Kung Ling

SOME HIGHLIGHTS ON BUDDHISM


Paper Presentation at Chin Christian Fellowship Retreat

(29-31 December 2008)


Biahmaitthi


Tutan hi Buddhism chung ah a biapi deuhdeuh ka ti mi chim kaa tim. Kawlram cu Buddhist biaknak ram kan si bantuk in Krifami nih, abik in cawnpiaktu le hruaitu rian a ttuanmi hna nih kan ram pumpi biaknak a simi Buddhism hi a hlurpi deuhdeuh tal theih a hau tiah ka ruah. Kawlram minung million 55 leng kan si cang i cu chung ah 7% lawng Krifa kan si rih ca ah Kawlram mipi tamdeuh sining le nunning hrimhrim hi Krifa mi nih theih ve kan herh hrimhrim mi a si.

Kawlram chungah Buddhist milu hi 90% hrawng an si. Hi 90% minung sin ah mission rian ttuan hi Pathian pekmi rian ah ruahkhawh a si. Vawlei cungah rian ngeihlo hi a harbik mi a si. Rian ngeihlo ahcun nunkhawh zong a si lo. Kawlram Krihfa mi cu rianttuan awk tampi kan ngei ca ah kan van a ttha. Kan kehram ah Pathian fialmi rian (mission rian) ttuan awk kan ngeih i lawmh ngai awk kan si. Krihfa mi nih kan rianttuanning tu hi ruahhau ngai in a um. Cucaah hi 90% Buddhists chungah zeitindah rian kan ttuan lai, zeilam le zumhning in dah kan thawk, kan ttuan lai timi pawl muisam le tungtlang hna hngalhkhawhnak bomtu hmete tal si hram seh tiah hi hi paper nih ruahchannak a ngei.



Introduction


Buddhism hi biafang tawibik in chim ahcun “the study of Dhamma” kan ti hnga. Original Pali holh ah Buddhism cu “Dhamma” tinak a si. Mirang holh in direct meaning a um lo nain a sullam bik cu doctrine itlaih (to uphold the doctrine) ti a si. Dhrama sullam cu thil/doctrine a um taktak mi (that which really is) ti a si. Cucu doctrine/zumhning hman “the Doctrine of Reality”, harnak chungin luatnak lam “a means of Deliverance from Suffering” a si tiah hrilhfiah a si.1

A tlangpi in Buddhism cu tthenthum ah tthen a si. Hi tthentthum hna chungah bu hmetete le zumhning le kalpining dangtete an ngei cio tthan dih. Cawnpiakning le doctrine zoh in a biapi bik tthenthum hna cu: Theravada, Mahayana and Vajrayana hna an si. Mahayana Buddhism hi Japan le Tuluk ram ah tambik an um i Pure Land Buddhism le Zen Buddhism tiah hngalh a si. Vajrayana Buddhism cu Tibetan Buddhism ti zong a si. Tibet ram hrawnghrang bik an biaknak a si. Tantra Buddhim ti zong in hngalh a si. Dalai Lama zong hi Tantra Buddhism hruaitu a si. Theravada Buddhism cu Hinayana Buddhism ti zong in ti a si i South East Asia ram hna biaknak ti khawh a si. Original, Orthodox Buddhism ti zong in ruah a si i Pali Canon tahnak sangbik ah aa tlaihmi a si.2

A tawinak bik in chim ahcun Buddhism cu the study of the nature of Reality tikhawh a si. Philosophical doctrine pali (Four Noble Truth) hi a thawknak le a donghnak a si. Buddhism cu the practice of life (by means of following Kamma) a si i suffering in luat i zeihmanh a um tilonak nibbana phaknak ding aa zuammi biaknak a si.


Kawlram Buddhism


Kawlram Buddhist biaknak cu Theravada (Hinayana) Buddhism a si. Buddhist biaknak hrampibik le a fekbik a dirpitu kan si tiah an i ruat. Buddhist historians chimning ah Theravada Buddhism hi Siddhartha Guatama (Gautama Buddha) a thih kum 100 hnu ah a chuak. Buddhist monk cheukhat nih Gautama Buddha a nun lio i cawnpiaknak (Vinaya = Monks nih zulhding phung) doctrine an thurhomh tiah an ruah ca ah tonnak an rak ngei. Cucun Vinaya cu an tharchuah i Theravada (“Doctrine of the Elders”) tiah a hung chuak.3


Sacred or Revered Texts: Gautama Buddha cawnpiaknak hi cattial in a rak um lo. Saupi tuanbia in rak ngeih a si (transmitted in oral tradition). Ca in an ttial tikah phuhnih in a chuak: Pali canon of the Theravada tradition (written down in Sri Lanka around the middle of the 1st century BCE) le Sanskrit of the northern Mahayana tradition. Pali Canon cu tthenthum komh (three baskets) a si i Tripitaka ti a si. Basket pathum hna cu: (1) The Sutra Pitaka - the discourses of the Buddha. (2) The Vinaya Pitaka - accounts on the origin of the Sangha and the rules of monastic discipline. (3) The Abhidharma Pitaka - scholastic treatises on Buddhist psychology and philosophy. Hi three baskets (Tripitaka) hi Theravada Buddhist doctrine an fehternak le an zohkhenhnak suttung bik (sacred texts) cu a si. Mahayana Buddhists nihcun Tripitaka hi a tling lo an ti ca ah cang (shastras) tampi an chap.4

Nihin kan chan ah hin Nitlaklei minung pawl nih hi Theravada Buddhism hi an uar chin lengmang. Zeicahtiah doctrine hman le reality taktak philosophically in a kan hmuhsaktu a si tiah an ruah. Cucaah Kawlram International Buddhist sianginn ah Nitlaklei minung tampi an kai ti a si. Theravada Buddhism a semnak hrampibik Sri Lanka ram Buddhism hmanh hi original a si ti lo tiah an ruah.



Buddhist Councils


Buddhism doctrine le practices fehternak ca ah Council voi 6 an ngei. Voi 3-nak tiang hi cu Buddhists zapi (Buddhism as a whole) komh in tuah a si. Voi 4-nak thawk in Theravada le adang bu pawl in an i tthen. Voi 5-nak le voi 6-nak cu Theravada Council lawng in cattialtu nih an langhter cang.

First Council cu 544 B.C. ah an tuah. Sangha dihlak i a fimbikbik Arahat 500 an rak i pum.5 Sangha Rule (Phungki sianginn phung) an thar chuah i an rak fehter. Vinaya (Monks zulhding) zong an thar chuah.

Voi 2-nak council cu Voi 1-nak Council hnu kum 100 ah an tuah. Arahats 700 an kai. Monks pawl nih an zulhlo mi phung pahra (Ten minor rules) an fehter tthan.6

Voi 3-nak Council cu 326 BC ah an tuah. Elder Moggaliputta Tissa nih a hruai hna i Emperor Asoka nih a bomh/support. Monk 100 an kai. Sangha rules biatak tein an zoh tthan i phungki deu (bogus monks) pawl tampi an rak chuah hna.7 Hi lio tan ah Theraavāda Abhidhamma Pitaka (the fifth of the seven books of the Abhidhamma Pitaka) an rak chuah. Hi Third Council a biapit khunnak cu Emperor Asoka ttanpinak he Buddhist missionary ramkip ah an rak thlah hna—nitlak lei Greek ram tiang.8 Hi missionary hna nih an phaknak kip ah Buddhist sianginn an dirh. Minthangbik cu Sri Lanka a kalmi missionary Mahinda a si. Amah derhmi sianginn le cawnpiaknak cu nihin Theravada Buddhism hrampibik a si.9

Voi 4-nak Council cu phunhnih in an tuah. Theravada Buddhists nih Ceylon (now Sri Lanka) ah BC kumzabu dongh ah an tuah. Monk 501 an kai. Hitan ah hin tuanbia in an rak kenmi Pali Canon cu hmasabik cattial in an chiah khawh.10

Adang Fourth Council cu Sarvastivada tradition tonnak a si. Kushan emperor Kanishka hruainak in 100 CE, Kashmir ah an tuah. Bhikkhus (monks) 500 an kai i Adhidharma texts Prakrit holh (vernacular languages) in a ummi kha Sanskrit in an leh. Kum 12 an rau. Sarvastivada pawl hi an karh ti lo nain an traditions pawl Mahayana Buddhism nih a lak/co.11

Voi 5-nak Council cu 1871 ah Mandalay, Burma, King Mindon chan ah an tuah. Monk 2400 an kai i Buddha cawnpiaknak vialte detail in an zoh tthan, an rel tthan dih i thla 5 an rau. Hi tan ah hin Kawlholh in Tripitaka lungca (marble slabs) 729 an ttial i vawleicung ah a nganbik cauk a si. Hi council cu ramdang nih recognize an tuah lo.12

Voi 6-nak Council cu Kaba Aye, Rangoon ah 1954 kum ah an tuah. Kawl cozah nih an bomh. U Nu Prime Minister a ttuan lio a si. Gautama Buddha a thih hnu kum 2498 nak a si, ti a si.13 A hlan councils bantuk in Buddha Dhamma le Vinaya tthiamtthiam an zoh tthan, an chek tthan i an fehter tthan. Cawnnak sang a ngeimi Theravada monks 2500 an i pum—Burma, Cambodia, India, Laos, Nepal, Sri Lanka, Thailand ram hna in. Hi lio tan hruaitu bik cu Mahasi Sayadaw le Bhadanta Vicittasarabhivamsa an si. Hi council hin, kum 2 a rauh hnu ah Kawl cafang in Tripitaka le commentaries pawl May 1956 ah an ttial khawh.14


The Doctrine of Dhamma


Hi kong hi Buddhism ah a biapi ngaimi a si pin ah a kau, a ngan ngai fawn. Buddhism cu the study of Dhamma a si kan ti cang (Dhamma in Pali, Dharma in Sanskrit). Dhamma cu truth, law, the principle of righteousness a si. Cucaah Buddhists nih zeibantuk Supreme Being hmanh an bia lo, hi Dhamma tu hi zulh ding a si.15

Dhamma cu darkhing nganpi bantuk a si. Darkhing cu dinte in na tuk ahcun dinte in a ring lai. Fakpi in na tuk ahcun fakpi a ring lai. Sihmanhsehlaw, na tuk lo ahcun zei aw hmanh a ring lai lo.16 Cubantuk cun Dhamma kan zulh lo ahcun zeihmanh lo a si ve.

Dhamma hngalhnak ding ah doubt na ngei lai ti a si. Doubt ngeih lo ahcun thil theihkhawh a si lo. Doubt tlawmte lawng na ngeih ahcun tlawmte lawng na theih lai. Tampi na ngeih ahcun tampi na theih lai. Sihmanhsehlaw doubt na ngeih lo ahcun zeihmanh na thei lai lo.

Dhamma cu universe pi i thil sining vialte ah hin hmuhkhawh a si. Nika, thlapa le arfi hna an chuah le an tlak, khuacan aa thlen, ruahsur, cinthlak vialte an keuh in an theipar dongh tiang, tbt. vialte sining hna khi Dhamma ruangah a si. Dhamma is the true nature of every existing thing, animate and inanimate.17

Dhamma doctrine ning cun, a hmunmi zeihmanh a um lo (all existence as impermanent and substanceless). Zei thil poah hi aa thleng lengmang (All existence is a process which continues without a break, constantly renewing itself). Cucaah nunnak sullam (the true nature of existence) cu: (1) Impermanent (annica), (2) Substanceless (anatta), and (3) Suffering (dukkha). Hi sinak (suffering) in luatkhawhnak ding hi biapi a si. Bad Karma vialte detach a tuahmi nih saint, Arahat an s ii bondage vialte in a luat mi an si hrinnak le thihnak in an luat.18 [free from all bondage of the cycle of birth and death]



The Doctrine of Karma


Kamma in Pali (Karma in Sanskrit) sullam cu tuahmi “action” a si. Kan tuahmi thil vialte (mentally, verbally, physically). Cucaah Kamma ttha le Kamma chia tiah tthen a si (Kusala, Akusala, Cetana). Thilttha tuah ahcun thilttha, thiltthalo tuah ahcun thiltthalo na hmuh lai. “Na tuh bang na zun lai” (by Jesus) he aa khat ko. Good gets good. Evil gets evil. This is the law of Kamma.19

Kamma phunthum in tthen a si. (1) Bodily action (Kayakamma): Kusala Kamma and Akusala Kamma; (2) Verbal action (Vacikamma); and (3) Mental action (Manokamma). Hi Karma phunthum hi minung nunnak ah dihlak he aa pehtlai mi a si. Duhnak “volition” in aa sem/thawk mi a si. A ngaingai ti ahcun Kamma nih zeizong vialte hi a tlaih dih (Kamma conditions all beings to be inferior or superior). 20

Kamma cu van le thluachuah he aa pehtlai lo. Nihin tuahmi nih hmailei can ca tiang bia a ngeih. Pumpak cio nih atu (nihin) caan lawng hi canttha bik kan ngeihmi a si. Mah tuahmi, mah nih result hmuhmi bak te a si (it is one’s own doing reacting on oneself).21

Buddha chimmi Kamma result (in Culakammavibanga Sutta):


  1. Mithat lainawng cu an nun a tawi.

  2. Mithah lainawn aa sum mi cu an nun a sau.

  3. Mi a hremtu hna cu zawtnak fak nih a tlunh hna.

  4. Mi a hrem aa sum mi cu an ngan a dam.

  5. Mi thintawi cu an mui a chia.

  6. Mi nunttha cu an i dawh.

  7. Mizawn a ruat lo mi cu midang an tei/influence kho hna lo.

  8. Mizawn a ruat mi cu midang an tei/influence khawh hna.

  9. Nun a sianglo (not giving arms) mi cu sifak an si a fak.

  10. Nun a siang mi cu an rum (are born rich).

  11. Aa porhlaw mi cu mi nunniam (low lineage) an si.

  12. Aa tangdor mi cu mi nunsang (high lineage) an si.

  13. A ttha le a chia a zohhlat pengmi cu mifim an si (born intelligent).

  14. A ttha le a chia a zohhlat lomi cu mihrut an si (born without intelligence).22


Kamma cu “the process of cause and effect” a si. “What one’s receives is the result of what one’s has done [Samyutta Nikaya]. Cucaah mah pumpak hi biapi bik a si. We build our own hells. We create our own heavens. We are the architects of our own fate. In short we ourselves are our own kamma.23 People become ugly or receive outer blemishes because they carried out unfriendly activities in earlier lives.24 Kamma a sem/thawknak hruhnak (ignorance) le duhnak (craving) in a si. Hi ruangah kamma ttha le kamma chia a chuak.


Theravada Buddhism zumhnak ah Buddha enlightened a si lio zanthum tiang a hmuhmi a um. Zankhatnak ah Buddha nih a liamcia mi nunnak a hngalh tthan dih (he remembered innumerable previous lives. Zanhnihnak ah minung nih thih hnu ah an tuhmi cio an hmuh tthan kha a hmuh. Kamma ttha le chia an tuahmi ning cio in an zun. Zanthumnak ah tukforhnak pathum (three basic evils) kha a hmuh i cu teikhawhnak lam zong a hmuh chih. Level pathum hna cu, sensory desire, ambition, le ignorance hna an si.25

Harnak (suffering) hi nunnak he aa tthen lo mi a si i Kamma he aa tlai peng ve. Suffering in luatkhawhnak ding ah Middle Way (Noble Eight-fold Path) hi lamtthabik a si a ti. Middle Way cu: Right Beliefs, Right Decisions, Right Words, Right Deeds, Right Life, Right Striving, Right Thinking, Right Meditating an si.


Dependent Origination


Cause and Condition um lawng ah Effect a um. Thil zeihmanh amah te in a um kho lo. An i tlai dih. An i tlaih hnu lawng ah theipar a tlai, hmual a ngei. Cucu Cause & Condition a si. Cause hi primary a si i Condition hi secondary a si. Eg. Thlaici cu “Cause” a si i ti, non, thili, nitlang pawl hi condition an si. Thlaici lawng in a bomtu um lo in a si kho lo. Condition (a bomtu) lawng in effect a chuak kho ve lo. Cucaah cause & condition thil vialte sining langhtertu universal principle a si.26 [The Law of Cause and Effect is the fundamental principle that underlies all phenomena]

Six principles of the Law of Cause and Effect: (1) Effects arise from causes, (2) Temporary appearances depend on causes and conditions, (3) Events depend on the Law of Cause and Effect, (4) Many come from one, (5) Existence relies on emptiness, and (6) a Buddha comes from a human being.

Krihfa biaknak le zumhnak zong ah Zumhnak le tuahnak he kan tahchunh hnga. Zumhnak hi Cause a si hnga i Tuahnak hi Condition a si hnga.



The Four Noble Truths


The Four Noble Truths, dependent origination, and the Three Dhamma Seals are the most basic principles of Buddhist doctrine.

(1) The first Truth, the truth of the existence of suffering driven by afflictions.

(2) The second Truth, the truth of the causes of suffering, originated in greed, anger, and ignorance—also known as the three poisons.

(3) The third Truth, the truth of the cessation of suffering. It is a state beyond greed, anger, ignorance, and suffering—nirbbana.

(4) The third Truth, the truth of the path leading to the cessation of suffering—i.e., Noble Eightfold Path.

The first two steps in Noble Eightfold Path are called the Higher WisdomRight Understanding and Right-Mindedness. The next steps are known as Ethical DisciplineRight Speech, Right Action, and Right Livelihood. And the final three steps are known as Mental DisciplineRight Efforts, Right Mindfulness, and Right Concentration.27



Faith in Buddhism


Buddhism cu Dhamma cawn le zulh a si kan ti cang. Phundang in chim ahcun thinlung hman le dirhmun hman kawl a si. Mah le mah sining fiangte in hngalhnak ngeihkhawhnak lam a si. Cucaah zumhnak hi biapi ngai a si. Dr. Yat-sen (1866-1925), father of China Republic nih “Faith is strength” a ti. Faith is the origin of the way and the mother of all virtues. It nourishes all good roots” (The Flower Ornament Sutra).28

Dhamma cu rilipi bantuk a si ca ah zumhnak he lawng a chung luhkhawh a si. Tuanbia pakhat in fianter mi cu hitin a si. Hlan ah nutar (old woman) Buddhist Dhamma theih a duh ngaimi a um. Buddhist kong a thei set lo mi layman pa nih chatting tuahding a chimh—“Om Mani Padme Um” tiah. A theihfian ve lo ca ah “Hum” timi kha “Um” tiah a chimh. Cuning cun minu nihcun “Om Mani Padme Um” tiah kum saupi a chim/sak i a hnu ahcun a rel lio i thol chung ah a sanh tawn mi bean pawl kha anmah te in an lut. Char hau ti lo in. Cutluk cun a zumhnak in thil a hung si.

Sihmanhsehlaw phungki pa nih na sakmi na palh tiah a chimh tikah kum mahzat chung cu maw ka palh cang a ti i a palhnak a remh hnu ah hmante in “Om Mani Padme Hum” tiah a sak nain bean pawl cu anmah tein thol chungah an lut ti lo. Hi tuanbia ah “Um” le “Hum” kha biapi a si lo zia le zumhnak tu biapi a si zia a lang.



Similarities

1. The biographies of Buddha and Christ.
- Khuaruahhar hmelchunhnak he an chuak veve (born in a miraculous way)
- An chuahka ah milianngan an si lai tiah mifim nih an chim (by Asita, Simeon)
- An hngakchiat lio hrim in an sayate hmanh khuaruahhar in an tuah hna
- Sehtan nih a tukforh veve hna
- Ticung ah an kal veve (//Jataka//, 190; //Matth.//, 14, 26)
- Rawl an karhter i minung 500 le 5,000 an dangh veve (//Jataka//, 78; //Mark//, 14, 16ff.)
- Tahchunhnak an chimmi an i lo (i.e. the sower—Matt// 13,3; the prodigal son (//Lotus of the Good Law//, Chap. IV; //Lk.//, 14); of the widow's mite (//Kalpanamanditika//; //Mark// 12).

2. An ethics "Golden Rule" ah an bunh veve.
Buddha told the Brahmins and householders of a certain village as follows: "A lay-follower reflects thus: How can I inflict upon others what is unpleasant to me?' On account of that reflection, he does not do any evil to others, and he also does not cause others to do so" (//Samyutta// 55, 7). And Jesus says in the Sermon on the Mount: "Therefore, all things whatsoever ye would that men should do to you, do so to them; for this is the law and the prophets" (//Matth.// 7, 12; //Lk.// 6, 31) -- this being, by the way, a teaching which, in negative formulation, was already known to the Jewish religion (//Tob.// 15, 4).


3. An tuanbia umtuning le tthanning zong an i lo.
An chuahnak ram ah an sunglawi lo, zultu zong an tam lo—ramleng tu ah zultu an karh veve. Buddha (Indo-Aryan) nih India in a thok nain zultu ½ million hmanh an si lo. Jesuh (Jew) zong nih Palestine in a thawk ve nain tlawmte lawng an si ve.


Defferences


Buddhism nih a tanglei Krifa zumhnak pawl hi a pom lo.
1- Pathian (A transcendent or immanent or any type of God).
2- Eden dum le sualnak (The Garden of Eden, and a subsequent fall of humanity)
3- Original sin (shared by all present-day humans, derived from Adam and Eve)
4- Khamhnak (The need for a personal savior whose death enabled individual salvation)
5- Jesuh Pathian sinak le minung sinak le virgin birth, thawhtthannak

6- Velngeihnak thawngin khamhnak hmuh
7- Thlacamnak hmual (The power of prayer)
8- Thih hnu zungzal nunnak (Eternal life heaven or hell after death)
9- Krih rat tthannak (Return of the savior to earth at some time in the future)
10- Vawlei can donghnak (An end of the world as we know it in the near future)


KRIFA MISSION ZEITINDAH KAN LUHPI LAI?


Kan chimcang mi Buddhist cawnpiaknak le zumhnak pawl ruatkemh le zohchih in zeitindah Pathian rian lohma kan lak lai timi hi biapi ngai a si. Krihfami nih Buddhists kan hmuhning hna le kan pehtlaihning hna zong biapi ngai a si. Kan ihmuhning le kan ipehtlaihnak a tthat hnu lawng ah rian kan ttuan kho lai. An sin kan um kho lai, an chung kan lut kho lai i kan duhmi kan pekkhawh hna lai. Cucaah an sin kan luhning le mission rian kan ttuannak ah zei lam dah kan hman lai timi hi biapi ngai a si. Kan mission rian muru le hmuitinh zeidah a si lai?

Thawngtthabia chimh maw kan rianpibik a si lai?

Krihfa cazin ah luhter le Church sakpiak dah a si lai?

Social le Humanitarian rian va ttuanpiak dah a si lai?

Nunphung le phungphai cawnpiak le serpiak dah a si lai?

Fimnak chimh le sianginn sakpiak dah a si lai?


Kan chimcang bantuk in Buddhist zumhnak cu Krihfa zumhnak he aa ralkah ngaimi a si. Krih nunnak taktak an ilak khawhnak ding ca ah zeitindah kan fuh hna lai? “Na pathian cu a thi, zeihmanh lo a si ca ah a nung mi ka Pathian hi zum” ti hna usih law an ilak kho lai maw? “Velngeihnak thawngin khamhnak hmuh a si” tiah pe hna usih law an ilak kho lai maw?...etc. An ilak kho lai lo, an cohlan awk zong a har ngai lai.

Cucaah kan ikhahlonak zon in silo in kan ikhahnak zon in ikomh hmansa le bia iruahkhawh hmasa a hau. Kan langhter mi Buddhists zumnak (faith in Buddhism) le Kamma an zumhning hna hi Krihfa zumhnak le nunzia cawnpiaknak he iruahtti khawh ngai mi an si. Cutin bia kan iruahkhawh hnu tu ah Krih cawnpiaknak taktak kha chimh le pekkhawh an si lai. Hi level ah hin “dialogue” method hmual ngeibik a si lai tiah ka zumh.


MBC motto ah “Christ for Myanmar”, “Myanmar for Christ” ti a si. Hi bia theipar tlaiding ah Krihfa kan mission zeitindah kan ttuan lai?

What is Christian Missions? Christian missions is following Christ’s call: sharing the Gospel with the lost world through God’s wisdom and strength. In sum, Christian mission is:29

  1. Obeying Christ, based on the Great Commission—Mt 28:19-20.

  2. Sharing Christ, based on the Great Commission—Mt 28:19, and

  3. Relying on Christ. God will work through the hearts of the sinners (2 Cor 5:20-21)


Krihfa rian cu midang sin/ca ah Krih tehte si, Krih kong hngalhter, Krih zultu siter, Krih sinak pek (Witnessing, Proclaiming, Making disciples of Christ, etc.) a si kan ti lai.

Krifa biaknak cu mission a ttuanmi biaknak a si bantuk in Krifa mi vialte nih mission rian kan ttuan cio (awk a si). Mission rianttuan ti tikah ttuanning lam tampi a um. Nihin Kawlram Krifa kan mission rian cu Krih kong chim le Krihfabu derh bik a si. Krih zultu taktak an si lo bu pi in Krihfa ah kan khumh hna i Krihfabu dirh a herh rih lonak hmun zong ah Krifabu dirh le biakinn sak hna hi ka rianttuanning bik a si. Cucu Krih fial mi rian taktak a si lo.

Jesuh Krih nih a kan fialmi rian taktak cu “Amah nunnak taktak pek” rian kha a si. A min men va thanh le va chim sawhsawh kha a si lo. A nunning taktak (Christ-like life) tu chimh le hrawmhter kha a si. Phundang in chim ahcun “Zultu taktak ah siter/ser” kha a si. Krih nawl pekmi ngaih/zulh buin Krih nun hrawmh le Krih ah 100% hngatchannak he kan mission rian cu ttuan awk a si.

Krih min men phuan le share ding a si lo. A nunnak taktak tu kha hrawmh ding a si (Jn 17:3). Nominal Christians nak in Anonymous Christians zultu taktak an si. Phundang in chim ahcun a minmen lawng Krifa sinak cun Krihfa a silo nain Krih cawnpiak mi nunnak a ngei mi pawl khi Krih zultu taktak cu an si (ref. Rom 2: ).

Cucaah Gandhi zong nih Krifa mi sin ah Krih cawnpaiknak le nunnak a um lo. Krihfa biakinn zong ah Jesuh a um lo a ti phahnak kha a si. Kan theih bantuk in India ram cu Hindu biaknak ram a si. Missionary Jones nih Gandhi kha zeitindah India ram ah rianttuan ning law a tthat bik lai tiah a hal lio ah Gandhi nih a lehmi cu, “Krih nun ilak ding in cawnpiak hna” (“Be a little more like your Jesus”) tiah a rak ti.


Hi biatlang he pehtlai in tampi ttial awk a um ko nain iruahtinak (discussion) tu in caan kan hman deuh lai.


==================



Buddhism in a glance

Top 20 by population on the left and by percentage on the right.


Rank

Country

Buddhist Population

Buddhists %

Country

Buddhists %

Buddhist Population

1

China

277,588,896 - 1,057,481,510

21% - 80%

Mongolia

98%

2,816,644

2

Japan

122,369,253

96%

Bhutan

97%

2,250,014

3

Vietnam

74,268,750

85%

Cambodia

96.5%

13,938,460

4

Thailand

61,814,742

95%

Japan

96%

122,369,253

5

Burma

43,918,200

90%

China

95.5%

22,131,451

6

South Korea

23,531,874

48%

Laos

95%

6,195,898

7

Taiwan

22,131,451

95.5%

Thailand

95%

61,814,742

8

Sri Lanka

16,050,484

76.7%

Hong Kong

93%

6,701,580

9

North Korea

15,106,650

63.5%

Burma

90%

43,918,200

10

Cambodia

13,938,460

96.5%

Vietnam

85%

74,268,750

11

India

12,274,668

1.05%

Macau

85%

408,850

12

Hong Kong

6,701,580

93%

China

21% - 80%

277,588,896 - 1,057,481,510

13

Laos

6,195,898

95%

Sri Lanka

76.7%

16,050,484

14

Nepal

6,069,376

21%

North Korea

63.5%

15,106,650

15

United States

6,039,800

2%

Singapore

61%

2,777,335

16

Malaysia

5,970,800

22%

South Korea

48%

23,531,874

17

Indonesia

5,397,962

2.3%

Malaysia

22%

5,970,800

18

Mongolia

2,816,644

98%

Nepal

21%

6,069,376

19

Singapore

2,777,335

61%

Brunei

14.4%

54,600

20

Philippines

2,276,932

2.5%

United Arab Emirates

5%

219,000

URL: http://en.wikipedia.org/wiki/Buddhism_by_country


Glance of Adherents of Religions


Buddhism by Region: (http://en.wikipedia.org 28 October 2008)

Africa 0.012%

Asia 17.936% to 37.196%

Europe 13.055%

Americas 0.866%

Oceania 1.695%

The whole world 7.335% to 10.348%


Xxxxxxxxxx0000000000xxxxxxxxxX

1 Narada Mahathera, Buddhism in a Nut-shell (Buddhist Publication Society, 1982). Accessed to Insight edition, 1995. URL: http://www.accesstoinsight.org/lib/authors/narada/nutshell.html.

2 “What is Theravada Buddhism?” by Dr. V. A. Gunasekara in UrbanDhama.org, URL: http://www.urbandharma.org/udharma3/theravada.html.

3 What is Theravada Buddhism?

4 Sociology of Religious Behavior, University of Virginia… Spring Term, 2000. URL: http://religiousmovements.lib.virginia.edu/nrms/buddhism.html.

5 Venerable Dr. Rewata Dhamma, “Buddhist Councils” in UrbanDharma.org, URL: http://www.urbandharma.org/udharma/councils.html. See also U Nyunt Maung, The Teachings of the Buddha: Basic Level (Kaba Aye, Yangon, Myanmar: Ministry of Religious Affairs, 1997, p. 221.

6 Kenneth W. Morgan, The Path of the Buddha: Buddhism Interpreted by Buddhists (New York: The Ronald Press Company, 1956), p. 36.

7 “Buddhist councils” in UrbanDharma.org, URL: http://en.wikipedia.org/wiki/Buddhist_councils. See also Nyunt Maung, The Teachings of the Buddha, pp. 222.

8 “Buddhist councils” in UrbanDharma.org, URL: http://en.wikipedia.org/wiki/Buddhist_councils

9 Morgan, The Path of the Buddha, p. 38.

10 Morgan, The Path of the Buddha, p. 38. See also Nyunt Maung, The Teachings of Buddha, p. 222.

11 URL: http://en.wikipedia.org/wiki/Third_Buddhist_council. Also in Morgan, The Path of the Buddha, pp. 38-39.

12 “Buddhist Councils, at http://en.wikipedia.org/wiki/Buddhist_councils#_note-4#_note-4. Mendelson, Sangha and State in Burma, Cornell University Press, Ithaca, New York, 1975, pages 276f. See also U Nyunt Maung, The Teachings of the Buddha: Basic Level, p. 224.

13 Morgan, The Path of the Buddha, p. 38. Also Nyunt Maung, The Teachings of the Buddha, pp. 225-226.

14 “Buddhist sixth council”.

15 Morgan, The Path of the Buddha, p. 67.

16 Venerable Master Hsing Yun trans. Pey-Rong Lee and Mu-Tzen Hsu, The Core Teachings: Buddhist Practice and Progress 1 (Hacienda Heights, CA: Buddha’s Light Publishing, 2006), p. 11.

17 Morgan, The Path of the Buddha, p. 67.

18 Morgan, The Path of the Buddha, pp. 24-25.

20 U Nyunt Maung, The Teachings of the Buddha: Basic Level, pp. 184-185.

21 Morgan, The Path of the Buddha, p. 85.

22 Nyunt Maung, The Teachings of Buddha, pp. 185-186.

23 Narada Mahathera, Buddhism in a Nut-shell (Buddhist Publication Society, 1982). Accessed to Insight edition, 1995. URL: http://www.accesstoinsight.org/lib/authors/narada/nutshell.html (Accessed on 9 November 2007).

24 Trutz Hardo, The Karma Handbook: Reincarnation and Healing (Mumbai, India: Jaico Publishing House, 2006), p. 12.

25 Trutz Hardo, The Karma Handbook: Reincarnation and Healing (Mumbai, India: Jaico Publishing House, 2006), p. 11.

26 Master Hsing Yun, The Core Teachings: Buddhist Practice and Progress 1, pp. 15-16.

27 Kenneth W. Morgan (ed.), The Path of the Buddha: Buddhism Interpreted by Buddhists (New York: The Ronald Press Company, 1956), p. 28.

28 Master Hsing Yun, The Core Teachings: Buddhist Practice and Progress 1, pp. 10.

1