Thakbere Theology

By Thawng Peng
Philippines

Biahmaithi
Ka hngakchiat lioah ka nu nih, “Thakbere ei cu sam saunak,� a rak kan ti tawn. An in ti cio hna lai dah ka ti. Sam saunak taktak ah ka rak ruah. Asinain, ka upat hnu i ka ruahthan tikah sam saunak asi lo zia ka theih than. Sihmanhsehlaw, sullam ngei loin chimmi bia asi lai lo, tiah ka lunghrinh. A phi ka hei chuahmi cu: thakbere (makphek) nih hin kathawtnak kan pe kaw, mehthaw le hangthaw kan ngeih lo zongah thakbere a um phot ko ahcun khimso tein rawl eikhawh asi. Sifah he zong ai pehtlai. Sifah cang ahcun thakbere dah ti ko lo cu, meh dang zei a um lo. Cucaah, thakbere hi duh hna seh, ei kho hna seh, an paw khim hna seh, an kaa thaw hna seh, ti duh ah “thakbere ei cu samsaunak� an rak kan tinak asi lai dah, tiah ka ruah. Cun, sammeh chiat le lukongh kha kan rak hua tuk i, samsau rumro kan rak duh tak. Cucaah, “thakbere ei cu samsaunak� timi hi sullam a ngei ngaingai mi “Laimi Filawsawfi� (phylosophy) asi, tiah ka ruah. Laimi kan kokek filawsawfi tete le kan phungthluk tete hna hi ruah duh le dothlat duh ahcun, hi hna hmang in Pathian kong hi cawnkhawh le dothlatkhawh tuk an si. Cucu, tuchan ah a lar ngaingai mi “Doing Local Theology,� ti lengmang mi cu an si ko. Cucaah, “Thakbere Theology� ka ti duhnak zong hi thakbere hmang in Pathian kong cawng hna usih, ruat hna usih, dothlat hna usih, ti khi asi ko.

Hmunkip ah a um
Archaeologist pawl nih, “thakbere hi Ecuador nitlak thlanglei ah khin a luancia mi kum 6000 lioah khan a rak um diam cang e,� an ti. Cucu, vawleicung hmunkip ah a hong karh i, thakbere a umlonak ram um dawh asi ti lo. Philippines, India, Tuluk (China), Korea le Japan ram hna i thakbre a hong luhnak hi Mexico ram in asi, an ti. Mi cheukhat lebang nih cun an pawcawmnak ca tiangah an hman. Minung khuasaknak he thenkhawh asi ti lo. Ei awk ca lawngah asi lo, zumhnak he hrim ai pehtlai mi asi. India ram i Hindu biaknak a zummi pawl nih khin thakbere hi khuachia, khuavang thawlnak ah an hman e, an ti.

Kan biakmi Pathian hi Jerusalem lawngah a ummi asi lo, America lawngah a ummi asi lo; vawleicung khuaza ramkip le hmunkip ah a ummi asi (omnipresence). Minung sin lawngah a um fawn lo, sermi thil dang hna sin zongah a um thiamthiam (Thomas C. Oden, The Living God: Systamatic Theology Vol 1, p. 67). Judah mi hna nih Pathian hi Jerusalem biakinn chung lawngah a um, tiin an rak ruah i, cu lei hoih cun thla an rak cam tawn. Cucaah cun dawkaw, Jesuh nih, “Pathian cu thlarau asi i a biatu hna nih thlarau le biatak in an biak awk asi,� (John 4:24) a rak ti phah cu. A sullam cu Pathian hi Jerusalem lawngah a ummi asi lo, hmunkip ah a um. Cucaah, khoika hmun paoh ah, nan umnak paoh ah lungtak tein Pathian hi biakkhawh asi ko, ti khi asi. September 2007 i kawlram phungki le mipi nih cozah dohdalnak an tuah lioah khan, thlanglei Africa theologian pa, Desmund Tutu nih kawlram mi sinah hnemhnak bia a chimmi cu: Pathian hi vansang pi ah khin a um le a cuanh in a kan cuanh, tiin ruah ding asi lo. Kan lakah khua a sa i, kan lakah a um. Kan harnak le kan temtuarnak vialte hi a kan temtuar pi, a ti. Asi! Pathian cu hmunkip ah a um. Kan i dornak le kan thazaang, harnak caan ah a kan bawm zungzaltu asi (Psalm 46:1).


Kathawtnak a kan pek
“Thakbere ei cu sam saunak� timi chunglei sullam (inner spirit/meaning) taktak cu “kathawtnak a kan pekmi� kha asi ko. Thakbere hi mirum zong nih duhmi, sifak zong nih duhmi, Mirang zong nih duhmi, Kawl zong hi duhmi, Lai zong nih duhmi, saram (va) zong nih duhmi, mi zeipaoh kathawtnak a pe khotu asi. Asinain, kan eining le kan hmanning bel ai dang sawk lai. Halkha i Asung sabuti le thakbere, Thantlang i Ameng sabuti le thakbere kan van i cawh, kan van i cawh i, thlanchuak nawn te i kan van ei cang ah khin cun, hi hlah maw leicung ka chuahhnawhchan hi asi, ti awk in a um. Puai tuahnak i rawl i hrawmnak ah khin thakbere tel loin tirawl va pe hna hmanh u, an zai rengreng lai. Thakbere an hlam hrimhrim lai. An ei lio i an hlam ngam lo hmanh ah, an lawi hnu ah “ai... thakbere a um lo le kan i lungsi lo, an rawl cu a thaw ko nain a yahta um lo,� an ti ko lai.

Cu bantuk cun, Pathian hi mikip caah asi. Mirum zong nih herhmi, sifak zong nih herhmi, bawi he bawi lo he, minung le sermi thil vialte nih kan herhmi, kan hlammi asi. Zungzal nunnak lam asi (John 14:6), a kan khamhtu asi. Pathian locun minung nunnak hi pakpalawng menmen asi. Pathian nih a kan kilven lo ahcun a ping a pang kan su ko lai. Philippines lebang ahhin cun thakbere a thei lawng siloin a hnah zong hi hehchet tiah an zuar i, tihang ah an so. Jesuh Khrih puanki te hmanh kha zumh ngamnak taktak he tawngh ahcun damnak hmuhkhawh asi (Matt. 9:18 – 22; Mk. 5: 21 – 43; Lk. 8:40 – 56).

Vitamin ai tel
Thakbere a hminmi ah khin vitamin D le provitamin A ai tel. Cun, a hringmi ah khin B vitamins le vitamin B6 ai tel. Cun, potassium, magnesium le iron (tandat) zong an i tel. A zum setlomi nih kan pa, Dr. Hmuh Thang khi hal te hmanh u, “tel e!� ati ko lai. Cuticun, vitamin thatha cu um hna kaw, thlanglei America minung lente ai celhmi pawl nih thazaang thawnnak ah an ram thakbere vialte an ei thlu, an ti theu. Asinain, a ei zia le a din zia thiam lo ahcun pawfahnak le pawpi khenser a chuahter, an ti.

Pathian hi kan thlarau ca he kan taksa ca he vitamin a kan petu asi. Baibal ca ah khin vitamin phuntling a um. Thlacam zong hi vitamin phunkhat asi. Baibal ca a rel deuhmi le thla a cam deuhmi cu an vitamin a tling deuh ko lai. An vitamin a tlin cang ah cun thlarau damnak le taksa damnak an hmuh deuh ko lai. Baibal ca a rel deuhmi le thla a cam deuhmi nih cun aho dah vitamin a kan petu asi, ti kha fiang tein an hngalhkhawh lai. Amah Pathian hrimhrim hi kan damnak vitamin asi. A zawmi, a mit a cawmi, a ke a beimi, a hna a chetmi, a thi a chuakmi, khuachia khuavang nih a tuahmi vialte a damter i, thazaang thawnnak a petu asi. Zungzal a thi dingmi kan thlarau zong a khamh i, zungzal nunnak a kan petu asi. Cu kan Pathian cu aho nih dah a hlawt duh lai, aho nih dah hnulei a chit ngam lai. Asinain, cu kan vitamin Pathian Thawngtha cu a hmanzia le a chimzia kan i palh, a ping ah kan kalpi, kanmah duhning paoh in kan mersan tawn caah zawtnak kan chuahpi tawn. A herh lo ah bu kan i then thulh, pulpit cung in kan i sawi thulh, a leng zongah ziknawh in zei le zei dek kan tuah thulh tawn. Pathian duhnak ruat buin kan damnak vitamin taktak kawl in ding hna usih.

A min
Thakbere hi Mirang holh cun minthum in an auh - chili, chile le chilli. An pathum tein dictionay ah an khumh dih hna. Spain holh an hmannak ram ah “chili� hi an hman khun. U. S. le Canada ah khin “chile� hi an hman khun fawn. Cun, “chilli� hi Oxford English Dictionay ning in cun British cafang fonh deuh asi, an ti. Laimi lak zongah hin “thakbere� a ti na, “makphek� a ti na, “makthak� a ti na, i dang lulh in kan auh ko. Asinain, zeibantuk min in auh len zongah a thakbere sinak kha ai thleng hlei lo, thakbere thiamthiam asi i, a thak thotho.
Pathian zong hi min phunphun in auh asi ko. Tahchunhnak ah, God, Yahweh, Jehovah, Elohim, El-shadai, Shalom, Adir, Adon Olam, Pathian, Pasian, Phaya tibantuk in auh lulh asi. Asinain, zeibantuk min paoh in au ko hmanhlaw a Pathian sinak kha ai thleng hlei lo, Pathian thotho asi. Min nih hin a lungput zong a thlenter hlei fawn lo. Lairam ah kan biakmi le ramdang ah an biakmi Pathian zong ai khat ko. Tuchan ah kan biakmi Pathian hi kan pupa hna nih zumh awkthlak tein a rian an rak tuan i, an biakmi Pathian thiamthiam asi ko. Daniel le a hawile zong kha an min an thlen len hna nain zumhtlak an sinak le miphun an dawtnak lungput kha cu minthlennak nih cun a hngirsai kho hlei hna lo, a thlenter kho hlei fawn hna lo. Chim duhmi cu, kan biakmi Pathian hi ai thleng ballo mi Pathian, biak awk a tlakmi Pathian, zungzal a kan dawtu Pathian asi hi, a philh in philh lo ding asi. Asinain, thakbere ah hinchuhmungh tamtuk na cawh ahcun a thahnak a lo lai. Cubantuk cun, kan Pathian hi vawlei chawhlawn, hnahchuahnak, zirngeihnak, le na bawi thutdan he na cawhchih tuk ahcun a sunparnak na hmu kho lai lo, na caah hmual a ngei kho lai lo.

Biafunnak
Japan theologian Koyama nih, “Theological thinking cannot live outside the particularity of history, just as I cannot live outside the particularity of the Koyama family,� (Kosuke Koyama, Waterbuffalo Theology, 1999, p. 45) a ti nacha in le Taiwan theologian Choan –Seng Song nih, “God is present in all cultures and is working out his purposes,� (William Dyrness, Learning about Theology from the Third World, 1990, p. 25) a ti nacha in, kan lei le kan lung in a chuakmi thil tete hna le kan pawngkam ah a cang cuahmahmi thil hna he hin kan i tthen kho lo. Kan phungthluk, kan kokek tuanbia, kan nungphung le kan ca kan holh hna he zong a tthen in kan i tthen kho lo. Cucaah, Khirhfabu kan i hruainak ah, kan zumhnak ah, Pathian lei kar kan hlannak ah hi bantuk thil tete hna hman ziathiam le tahchunhnak i lak thiam hi a biapi taktak mi asi. Hlaphuah thiam Carl Roberg nih, “Arfi le khuadawm le khuari hna nih khin na thil tikhawhnak an langhter ko,� a ti bang thakbere te hmanh hi a hmuh ziathiam le tuaktan duh ahcun Pathian sunparnak le thil tikhawhnak langhtertu asi ko. Thakbere hmang in Pathian kong le a dawtnak hi cawnkhawh le hmuhkhawh asi ko. “Thakbere ei cu sam saunak.�